دانشنامه امام علی (کتاب)

دانشنامه امام علی علیه‌السلام دایرة‌المعارفی است موضوعی درباره امام علی(ع) و به زبان فارسی که در سال ۱۳۸۰ش توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر علی‌اکبر رشاد منتشر شده است.

کلیات

دانشنامه امام علی دارای ۱۳۰ مدخل اصلی و حدود ۳۰۰۰ مدخل فرعی است و با همکاری بیش از ۲۰۰ نویسنده نگاشته شده است. عبدالله جوادی آملی، سید مرتضی عسکری، رضا استادی، سید جعفر مرتضی عاملی، سید جعفر شهیدی و محمدهادی معرفت از مؤلفان دانشنامه هستند. موضوعات اصلی این دانشنامه عبارت‌اند از حکمت و معرفت، مبدأ و معاد، نبوت و امامت، اخلاق و سلوک، حقوق، سیاست، اقتصاد، تاریخ، سیره و مرجع‌­شناسی. این دانشنامه برنده عناوینی چون برترین پژوهش دینی کشور، برگزیده کتاب سال حوزه و همچنین کتاب سال ولایت شده است. جلد اول دانشنامه با عنوان حمکت و معرفت در بیست و یکمین دوره جایزه کتاب سال و در بخش سیره به‌عنوان اثر برگزیده سال انتخاب شد.

ویژگی‌ها

دانشنامه امام علی(ع)، دانشنامه‌ای غیرالفبایی و موضوعی است که نویسندگان آن سعی کرده‌اند با استفاده از برخی نظریات معاصر و استناد به منابع دست اول، ابعاد و زوایای مختلف شخصیت امام علی(ع) را بررسی کنند. این دانشنامه ساختارمند است و موضوعات مطرح شده در مقالات آن، همسو هستند و از گفته‌ها و روایات علی(ع) در تحقیق مقالات، استفاده شده است. ویژگی دیگر این دانشنامه، یک‌دستی در قواعد علمی پژوهش و نگارش است و از زبان غیرعلمی و شعارپردازی در آن، پرهیز شده است. استفاده از نویسندگان متخصص در هر موضوع، از دیگر ویژگی‌های این دانشنامه است.

در این دانشنامه، میانگین حجم مقالات ۵۰ صفحه است و برای استفاده از گفته‌های امیرالمؤمنین، تنها به نهج‌البلاغه اکتفا نشده است. جلد سیزدهم این دانشنامه، درآمد نام دارد که شامل فهرست تفصیلی مقاله‌ها، چکیده مقالات، شناخت‌نامه نویسندگان، نمایه و کتابنامه کلی مجموعه است. برخلاف دانشنامه‌های دیگر به صورت‌های مختلف از نقل قول در این دانشنامه استفاده شده است. این اثر حاوی حدود ۱۰،۰۰۰ نمایه است.

بازخوردها

بها‌الدین خرمشاهی نثر مقاله‌ها و تقسیم‌بندی آنها را مناسب دانسته است. او معتقد است نبودن ترتیب الفبایی چه در ترتیب مقاله‌ها و چه در نمایه که موضوعی تنظیم شده، کار مخاطب را در استفاده از اثر دشوار می‌کند. همین‌طور نبودن ارجاع درون‌متنی و مشخص نشدن ارتباط بین مقاله‌هایی که به هم مرتبطند یا هم‌پوشانی دارند را از اشکالات این اثر دانسته است.

عبدالمجید معادیخواه برخی تحلیل‌های این اثر را بدون تحقیق دانسته و آن را جز نقاط ضعف این مجموعه خوانده است. او با دانشنامه خواندن این اثر موافق نیست و اعتقاد دارد بهتر است آن را جُنگ، کشکول یا مجموعه مقاله خواند.

علی رفیعی علامرودشتی نیز دانشنامه خواندن این اثر را درست نمی‌داند و معتقد است این اثر، کتابی تخصصی در مورد امام علی(ع) است. او چنین اظهار داشته که اصول مرسوم دایرة‌المعارف‌نویسی در مورد ترتیب و چینش موضوع‌ها و عناوین، نگارش مدخل‌ها و نحوه ارجاع‌دهی در آن رعایت نشده است.

محمد سمیعی، علاوه بر اشکال عنوان کتاب، معتقد است انتخاب شکل موضوعی برای این اثر باعث ایجاد هم‌پوشانی‌ها و نارسایی‌هایی در نظام موضوعی آن شده است. او ترکیب نویسندگان که تمام آنها مرد هستند و تحصیلات حوزی دارند را اشکال دیگر این مجموعه دانسته و بر این باور است که وجود اندیشمندان زن در میان نویسندگان دست‌کم در مسائل مربوط به زنان اهمیت دارد و وجود نویسندگانی از گروه‌های غیرحوزوی نیز برای پرداختن به موضوعات روز و جامع‌تر شدن دانشنامه، مهم است.

حسن انصاری، گرچه دادن عنوان دانشنامه به این اثر را بی‌اشکال دانسته است؛ اما به دلیل نبود نویسنده متخصص در برخی موضوعات یا ذهنیت خاص ایشان، دانشنامه را در برخی موضوعات مانند سیاست ضعیف دانسته است.

محمد اسفندیاری معاون علمی و پژوهشی دانشنامه در مقدمه جلد درآمد، تفاوت صوری این دانشنامه با دانشنامه به مفهوم رایج آن را نقطه قوت این اثر دانسته و بر این باور است که مفهوم لغوی و تاریخی این دانشنامه، قابل اطلاق بر این کتاب است.

چاپ

دانشنامه امام علی(ع) در سال ۱۳۸۰ش، توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر علی‌اکبر رشاد، چاپ شد.

جستارهای وابسته

پانویس

منابع